मुख्यसचिवका लागि १३ सचिव दौडमा

काठमाडौं, ३ साउन- मुख्यसचिव माधव घिमिरेको पदावधि सकिन दुई साताभन्दा बढी बाँकी रहँदै सबभन्दा ठूलो प्रशासनिक पदमा पुग्न वरिष्ठ १३ जना सचिव दौडधुपमा लागेका छन् । घिमिरेले मुख्यसचिवको तीनवर्षे पदावधि पूरा गरी साउन २० मा अवकास पाउँदैछन् । उनी अवकास पाउनु एक साताअघिदेखि बिदामा बस्न लागेको जानकारी प्रधानमन्त्री कार्यालय स्रोतले दिएको छ ।
तेह्र जनामध्ये धेरैजसो सचिव सत्तारुढ पार्टीका प्रभावशाली नेता प्रधानमन्त्री र मन्त्रीहरुसमक्ष पुगेर अरु दाबेदारभन्दा आफू वरिष्ठ क्षमतावान र अनुभवी भएको दाबी गर्दै आफूलाई मुख्यसचिव बनाउन लबिङ गर्न थालेको जानकारी स्रोतले दिएका छन् । उनीहरुले मुख्यसचिव हुन आफ्नो राजनीतिक नेता र उच्च प्रशासनिक अधिकारीसित भएको पहुँचलाई भरपूर उपयोग गरिरहेका छन् ।
मुख्यसचिवको दाबेदारमा सचिव हुँदाको वरियताक्रमअनुसार त्रिलोचन उप्रेती भगवतीकुमार काफ्ले शंकर कोइराला ताना गौतम बालानन्द पौडेल वामनप्रसाद न्यौपाने सुशीलजंग राणा ज्ञानचन्द्र आचार्य लीलामणि पौडेल श्यामप्रसाद मैनाली अवनिन्द्रकुमार श्रेष्ठ वृन्दा हाडा र उमाकान्त झा छन् । उनीहरु एकै दिनमा सचिव भएका हुन् । 
दाबेदारमध्ये मैनाली मुख्यसचिव भए पनि ५८ वर्ष पुगी भदौ ३ मा नै अवकास पाउने भएकाले उनी दौडमा नरहेको स्रोतले उल्लेख गरेको छ । अर्का दाबेदार संयुक्त राष्ट्रसंघका लागि नेपालको स्थायी प्रतिनिधि रहेका आचार्य राष्ट्रसंघको उपमहासचिव हुने कसरतमा रहेकाले उनले मुख्यसचिवको दौडमा खासै रुचि नदिएको स्रोतले उल्लेख गरेको छ ।
मुख्यसचिवको पदावधि तीन वर्षको भए पनि दौडमा रहेकामध्ये छ सचिव भगवती काफ्ले सुशीलजंग राणा अवनीन्द्रकुमार श्रेष्ठ वामन न्यौपाने श्याम मैनाली र उमाकान्त झाको अवकास हुने मिति दुई वर्षभन्दा कम छ । दाबेदारमध्ये मुख्यसचिवको तीन वर्षको पूरै अवधि भएकामा ज्ञानचन्द्र आचार्य त्रिलोचन उप्रेती शंकर कोइराला ताना गौतम बालानन्द पौडेल लीलामणि पौडेल र वृन्दा हाडा छन् । मुख्यसचिवमा प्रायशः तीन वर्ष पूरा अवधि भएकालाई मात्र बढुवा गर्ने परम्परा छ । तर उमेर अवधि दुई वर्षभन्दा कम भएका सचिवहरुसमेत मुख्यसचिवको दौडमा उत्तिकै सकि्रय रुपमा लागेको जानकारी उच्च प्रशासनिक अधिकारीहरुले दिएका छन् ।
दाबेदारमध्ये दुई सचिवले भने आफ्नो जात र िलंगका आधारमा आफू मुख्यसचिव हुनुपर्छ भनेर लागेका छन् । सचिव उमाकान्त झा आफू मधेसी भएकाले आफूलाई मुख्यसचिव बनाउन लबिङ गरिरहेका छन् । उनी आफू भए पहिलो मधेसी मुख्यसचिव हुने भनेर दौडमा लागेका हुन् । उनले त्यही आधारमा सत्तारुढ मधेसी मोर्चाको समर्थन जुटाउन लागिपरेका छन् । मधेसी मोर्चाको धेरैजसो नेता उनलाई मुख्यसचिव बनाउन लागिपरेका छन् ।
झाले इन्जिनियर पृष्ठभूमिका प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईमा इन्जिनियर मोह जगाउनसमेत लागिपरेका छन् । इन्जिनियरिङ सेवाबाट सचिव भएका झाले तत्कालीन मुख्यसचिव कर्णध्वज अधिकारीपछि आफू दोस्रो इन्जिनियर मुख्यसचिव हुनुपर्ने जिकिर प्रधानमन्त्री र मन्त्रीहरुसमक्ष गर्दै आएका छन् ।
सचिव वृन्दा हाडाले आफूलाई पहिलो महिला मुख्यसचिव बनाउन लबिङ गर्दै आएका छन् । उनले सत्तारुढ दलका नेता प्रधानमन्त्री र मन्त्रीसमक्ष पहिलोपटक महिलालाई मुख्यसचिव बनाउने अवसरको सदुपयोग गर्न आग्रह गर्दै आएकी छन् । आफूलाई पहिलो महिला मुख्यसचिव बनाउन प्रधानमन्त्री भट्टराईकी पत्नी हिसिला यमीको मन जित्ने अभियानमा लागेकी छन् ।
दाबेदारमध्ये त्रिलोचन उप्रेती भगवतीकुमार काफ्ले शंकर कोइराला ताना गौतम बालानन्द पौडेल वामनप्रसाद न्यौपाने सुशीलजंग राणा ज्ञानचन्द्र आचार्य लीलामणि पौडेल अवनिन्द्रकुमार श्रेष्ठमध्ये कसैले आफूलाई वरिष्ठताका आधारमा त कसैले आफूलाई कार्यदक्षता अनुभव स्वच्छ छवि अडान लिन सक्ने भएकाले मुख्यसचिव बनाउनुपर्ने लबिङ गरिरहेका छन् ।
दाबेदारमध्ये उप्रेती सबभन्दा वरिष्ठ हुन् । कानुन सेवामा बिनाप्रतिस्पर्धा सचिवमा बढुवा हुने व्यवस्था भएकाले प्रशासनतर्फका सचिवहरु उनलाई वरिष्ठ मान्न तयार छन् । प्रशासनतर्फबाट काफ्ले वरिष्ठ हुन् तर उनको ५८ वर्ष पुग्न १० महिनामात्र बाँकी छ । मुख्यसचिवका लागि तीन वर्ष पूरै अवधि बाँकी रहेकामा सचिव हुँदाको वरियताक्रमअनुसार सचिव शंकर कोइराला सबभन्दा वरिष्ठ हुन् । त्यसपछि वरिष्ठताक्रमअनुसार क्रमशः ताना गौतम बालानन्द पौडेल वामनप्रसाद न्यौपाने सुशीलजंग राणा ज्ञानचन्द्र आचार्य र लीलामणि पौडेल छन् । यीमध्ये सेवा प्रवेशका दृष्टिले गौतम सबभन्दा वरिष्ठ हुन् ।
तर मुख्यसचिवमा बिमल कोइराला लोकमानिसंह कार्की र माधव घिमिरेलाई बढुवा गर्दा सचिव हुँदाको वरिष्ठताक्रमलाई मिचिएको थियो । उनीहरु तीनै जना प्रतिस्पर्धीभन्दा सबभन्दा कनिष्ठ हुँदाहुँदा पनि मुख्यसचिवमा बढुवा भएका थिए । त्यही कारण मुख्यसचिवमा बढुवा गर्न वरिष्ठलाई बनाउनुपर्छ भन्ने परम्परा छैन ।
मुख्यसचिव कार्यकारी प्रमुख प्रधानमन्त्रीको सहयोगी र सल्लाहकार हुन् । मुख्यसचिव को हुने भन्ने कुरा प्रधानमन्त्रीको रोजाइमा भर पर्छ । मन्त्रिपरिषदले गर्ने निर्णयको जिम्मेवारी प्रधानमन्त्रीको हुन्छ त्यसको जसअपजसमेत प्रधानमन्त्रीलाई नै जान्छ । त्यही कारण मन्त्रिपरिषदबाट मुलुकलाई अहित हुने र कानुन मिचिने निर्णय हुन नदिन अडान लिएर प्रधानमन्त्रीलाई बद्नामीबाट बचाउनु मुख्यसचिवको पहिलो कर्तव्य हुन्छ ।
त्यही कारण मुख्यसचिवमा प्रभाव राजनीतिक पहुँच जाति या िलंग विशेषका आधारमा भन्दा कानुनी र व्यावहारिक अडान लिन सक्ने सक्षम र मुलुक बुझेको अनुभवी सचिवको बढुवा हुनुपर्ने प्रशासनिक अधिकारीहरु बताउँछन् । मुख्यसचिव भोजराज घिमिरेको कमजोरी र हचुवा सल्लाहका कारण उनको पालामा मन्त्रिपरिषदबाट कामै नभएका निकायहरुमा सचिव राख्ने एउटै मन्त्रालयमा दुई÷दुई जना सचिव राख्ने ट्रेड युनियनहरुलाई खुसी पार्न कर्मचारीतन्त्रलाई ऐंजुरु बनाउने गरी स्वतः बढुवाको व्यवस्था गर्नेजस्ता गलत निर्णय भएका थिए । 
वर्तमान मुख्यसचिव माधव घिमिरे क्षमताका दृष्टिमा राम्रै मानिन्छन् तर उनले अडान लिन नसकेका कारण मन्त्रिपरिषदले जथाभावी राज्यको ढुकुटीबाट आफन्त र सत्तारुढ पार्टीका नेतालाई करोडौं रुपैयाँ बाँड्ने पूर्वपदाधिकारीलाई आजीवन गाडीलगायतका सुविधा दिने डेढ महिनाभन्दा कम अवधि बाँकी रहेका सचिवलाई समेत कानुनविपरीत अपमानपूर्वक सरुवा गर्नेजस्ता थुप्रै गलत निर्णय हुन पुगे । त्यही कारण मुख्यसचिव बढुवामा दुवै घिमिरको पुनरावृत्ति नहोस् भन्ने कामना प्रशासनिक अधिकारीहरुको छ । 
मुख्यसचिवको दौडमा लीलामणि पौडेल शंकर कोइराला उमाकान्त झा अग्रपंक्तिमा देखिएका छन् । प्रधानमन्त्री कार्यालयका सचिव पौडेल प्रधानमन्त्री भट्टराईका विश्वासपात्र मानिन्छन् त्यही कारण उनी मुख्यसचिवको दौडमा अग्रपंक्तिमा रहेको स्रोतले उल्लेख गरेको छ । स्वच्छ छविका मानिने पौडेल आवश्यक कुरामा मात्र होइन अनावश्यक विषयमा समेत अडान लिने प्रवृत्तिका छन् त्यही कारण प्रधानमन्त्री र मन्त्रीले उनलाई मुख्यसचिव नबनाउन सक्ने तर्क प्रशासनिक अधिकारीहरु गर्छन् ।
कार्यक्षमता वरिष्ठता र अनुभवका हिसाबले सचिव कोइराला मुख्यसचिवको बलियो दाबेदार मानिन्छ । प्रधानमन्त्री र मन्त्रीहरु आफूहरुलाई निर्णय गर्न अप्ठ्यारो पार्ने मुख्यसचिव नहोस् भन्ने चाहन्छन् । आफूले बुझेको विषयमा सुझावमात्र दिने तर अडान भने नलिने कोइरालाको भलादमी प्रवृत्ति नै मुख्यसचिव हुने योग्यता हुन सक्ने तर्कसमेत प्रशासनिक अधिकारीहरुको छ । 
सरकारमा मधेसी दलहरुको वर्चस्व रहेको र प्रधानमन्त्रीको इन्जिनियर मोह भएकाले झा मुख्यसचिव हुन सक्ने एकथरी अधिकारी बताउँछन् । उनीहरु प्रधानमन्त्रीले इन्जिनियरिङ पृष्ठभूमिका सचिवहरु शीतलबाबु रेग्मी किशोर थापा तुलसी सिटौला र झालाई महत्वपूर्ण मन्त्रालयको जिम्मेवारी दिएकाले मुख्यसचिवमा झा नै रोजाइमा पर्न सक्ने बताउँछन् । तर झाको स्वच्छ छवि नरहेको र उमेर अवधिसमेत दुई वर्षभन्दा कम रहेकाले उनी मुख्यसचिव नहुने तर्क अर्काथरी अधिकारीको छ ।
तीन वर्ष अवधि पूरै बाँकी रहेकामध्ये सेवा प्रवेशको हिसाबले सबभन्दा वरिष्ठ सचिव ताना गौतम कानुनी र व्यावहारिक अडान लिन सक्ने प्रशासनिक क्षमता भएकाले उनको समेत मुख्यसचिव हुने सम्भावना रहेको एकथरी अधिकारीको छ । तर उनलाई कांग्रेससित निकट भएका कारण प्रधानमन्त्रीको रोजाइमा नपर्न सक्ने स्रोतले उल्लेख गरेको छ ।
सचिव बालानन्द पौडेलले स्वच्छ छवि कार्यक्षमता र अनुभवका हिसाबले मुख्यसचिव हुने योग्यता राख्ने सरकारी अधिकारीहरु बताउँछन् । घिमिरेले आफूलाई मुख्यसचिव हुन राजनीतिक लबिङ गरी सहयोग पुर् याएका पौडेललाई नै प्रशासनको उच्च पदमा बढुवाका लागि प्रधानमन्त्रीलाई सुझाव दिने स्रोतले उल्लेख गरेको छ । पौडेलमाथि एमाले निकट भएको आरोप छ ।